De Lijnwaadnijverheid te Eeklo in de 18e Eeuw

Uit tijdschrift "Ons Meetjesland", 1972, 5de jaargang, nr. 3

DE LIJNWAADNIJVERHEID TE EEKLO IN DE 18e EEUW

Vooraleer tot de kern van ons artikel door te dringen, hebben we het nodig geacht een vluchtige historiek te schetsen van de lakenweverij te Eeklo in de voorafgaande eeuwen.

Wanneer in 1322 Lodewijk van Nevers, graaf van Vlaanderen, het monopolie op het weven en verkopen van laken afschafte, — welk recht tot voorheen uitsluitend toebehoorde aan Gent, Brugge en Ieper — en daartegenover vrijheid van lakenweverij over het Brugse Vrije uitriep, drukte dit een bijzondere stempel op de lotsbestemming van Eeklo. Het was aan deze gebeurtenis dat Eeklo zijn ontwikkeling, bloei en rijkdom voor een groot deel te danken zou hebben.

Reeds in de 2e helft van de 14e eeuw werd de opgang van Eeklo gestuit, enerzijds door de verwoesting van de stad door de Gentenaars, anderzijds door het ongeluksbesluit van Margareta van Male, die het recht van de vrije lakenweverij na zestig jaar terug introk.

Niettegenstaande het protest der Bruggelingen, stond de Hertog van Bourgondië in 1406 opnieuw het recht der vrije lakenweverij toe, een recht dat nadien niet meer werd afgeschaft.

In de 15e eeuw was het weefsel te Eeklo zo vermaard geworden, dat zelfs Duitse kooplieden er de voorkeur aan gaven ons laken op te kopen. De voorspoed die Eeklo kende werd nu en dan wel eens onderbroken door een ramp, doch deze onderbreking was steeds van korte duur.

De 16e eeuw kenmerkte zich door het naar voor komen van de lijnwaadnijverheid. De wolweverij, welke voorheen toonaangevend was, kwijnde weg, terwijl de lijnwaadweverij herrees.

In enkele jaren tijd werd de vroegere bloei aanzienlijk overtroffen. De geschiedschrijving van de 17e eeuw is doorspekt met troebelen, bezetting, brand en verwoesting... Vooraanstaande families verlieten Eeklo en keerden niet terug.

Eeklo kende omzeggens een totale verlamming van handel en nijverheid.

***

In het begin van de 18e eeuw werden terug stappen aangewend om de lijnwaadnijverheid in haar vroegere bloei te herstellen.

Sinds 1704 woonde hier de Gentse wolweversdeken en droogscheerder Judocus Van der Straete.

Burgemeester Jan Buyck kontrakteerde de man en beloofde hem vier jaar belastingsvrijheid, op voorwaarde dat hij «zijn ambachten, waerdoor dese landen eertijds zoo hebben gefloreerd, alhier uitoefene».

Het is dank zij Van der Straete dat Eeklo tot vóór een 10-tal jaar nog steeds de textielstad bij uitstek was.

Het dient gezegd, dat het grootste deel van zijn leerlingen niet over voldoende middelen beschikten om zelfstandig het beroep uit te oefenen.

Anders was het gesteld met leerling Pieter Goethals, die mettertijd een klein werkhuis oprichtte.

Zijn zoon Jan stichtte op zijn beurt een werkhuis waarin vooral de «polderstriepe» werd geweven. Na de dood van Jan Goethals hertrouwde zijn echtgenote met de Waarschootse wever Alexander Baudts, die op zijn beurt een wolbedrijf opzette.

Beide namen vonden tot vóór een paar jaar nog weerklank in de Eeklose weefnijverheid.

Dat de heropbloei een traag verloop kende, is grotendeels te wijten aan de krisis welke heerste in 1709-10.

Men betaalde toen één stuiver voor 300 tot 350 gram roggebrood, terwijl de plattelandswever slechts 7 tot 8 stuiver per dag verdiende, dit als de vrouw en de kinderen konden meewerken.

Het is begrijpelijk dat dergelijke krisisjaren steeds gepaard gingen met epidemieën en massale sterfte.

Gelukkiglijk kwam de aardappel de voeding geleidelijk aanvullen en verbeteren.

Niettegenstaande de verdiensten buitengewoon laag waren, zien we toch dat in oktober 1721 niet minder dan 37,5% van de totale bevolking leefde van de lijnwaadnijverheid, zij het dan geheel of gedeeltelijk. Eeklo bezat 246 lijnwaadwevers, die met 273 getouwen een jaarproduktie van 2081,5 stuks bereikten(1).

In 1720 bereikte men amper 1878,5 stuks.

Wanneer we de cijfers voor 1738 bekijken(2), nemen we een lichte stijging waar.

Circa 38,5% van de bevolking werd ingeschakeld in het proces van de lijnwaadweverij, waaronder zich slechts 18% «knechten» bevonden. Wat er wel op wijst dat er omzeggens uitsluitend aan huisnijverheid gedaan werd.

We mogen ons geenszins blindstaren op die hoge cijfers en gaan veronderstellen dat weven een winstgevende zaak was. Integendeel, meestal was het als bijverdienste een middel om aan de bedelstaf te ontkomen(3). Immers nog steeds dienden 12 tot 13 uur per dag gewerkt te worden voor 2,7 tot 3,2 kg. brood, te weinig om de honger te stillen van vier personen.

Niettegenstaande de algemene prijsstijging van omstreeks 1750 af, lokte dit geen noemenswaardige aanpassingen van de lonen uit.

Om zowel de wevers als hun eigen kas te beschermen tegen klandestiene verkoop, werd in 1758 een stedelijke ordonnantie uitgevaardigd «op vercoopinge ende coopinge vande lijne laeckens» (4).

	—	Omme te voorsien jegens de ongeregeltheden, misbruycken ende confusien in 't verkoopen ende koopen van de Laeckemerckt, wort aen een ieder frequenterende de Lyne-Iaeckens, deser Stede, geinterdiceert op de ordinaire Merckt-dagen voor ofte ten tyd van de Laeckemerckt deser Stede, te verkoopen ofte koopen eenige Lynelaeckenen, ten zy die alvooren zyn geteeckent ende gezegelt met het ordinair Marck van dese Stede, ende de selve verkocht zynde, zullen die oock moeten worden gemeten met de Stadts-elle, op peyne van t'elckens by den Verkooper ende Kooper contrarie doende, te verbeuren elck eene boete van twaelf ponden parisis 's Heeren profyte.
	—	Verklaerende dat voor het gemelde Zegelen ende Meten van ieder stuck Lynwaed, hoe kort ofte hoe lanck het selve soude mogen wesen, niet min nochte meer en zal moeten betaelt worden, dan het ordinair Recht, zynde over het Zegelen een oord ende over het Meten tot vyf grooten.
	—	Ordonnerende dat alle de Laeckens, die op de voormelde ordinaire Mercktdagen voor ofte ten tyde van de voorseyde Laeckemerckt gezegelt zullen worden van de Zegeltafel, zullen moeten gestelt worden op de selve ordinaire Laeckemerckt tot het verkoopen van diere t'elckx gerieve, op peyne dat den gonen contrarie doende zal verbeuren eene boete van ses ponden parisis 's Heeren profyte.
	—	Wordende oock geordonneert de voorseyde Laeckemerckt precieselyck te houden ter gewoonelycke Plaetse tusschen het Stadthuys deser Stede, ende de Steenen de selve afteeckenende, op peyne dat den gonen daer buyten ter Merckt staende met syne Laeckens, zal verbeuren eene boete van dry ponden parisis 's Heeren profyte.
	—	Voorts wordt aen een ieder 't zy Koopman ofte andere verboden ter voorseyde Merckt, eenige Laeckens te koopen voor ende aleer de Stadthuys Schelle daer toe zal geluydt wesen, 't welck zal gebeuren ten Somersaisoene, beginnende den eersten Meye van des 's morgens precies ten seven uren en half, ende ten Winter-saisoene beginnende den eersten November,' oock 's morgens ten acht uren en half, op peyne dat den gonen contrarie doende t'elckerwerf zal incurreren eene boete van dry ponden parisis als vooren.
	—	Ende verklaeren oock dat van alle de Lynelaeckens die buyten de ordinaire Merckt ofte Mercktdagen binnen dese Jurisdictie, 't zy ten Huyse van de Verkoopers ofte in eenige andere Huysen ofte Plaetsen binnen dese voorseyde Jurisdictie verkocht worden, zal moeten betaelt worden het voorgemelde Recht van het Zegelen ende Meten, welck Recht zal moeten voldaen wesen voor ende aleer de voorseyde Laeckens zullen mogen gelevert worden aen den Kooper van diere, ofte ter plaetse daer het den selven Kooper zal geordonneert hebben, op peyne van contrarie doende by den Verkooper ende Kooper te verbeuren, elck eene boete van sestig ponden parisis 's Heeren profyte, boven de verbeurte van het Laecken, ende omme te beletten alle frauden die dienaengaende souden konnen gebeuren, verklaren dat soo wanneer eenig Laecken zal gelevert ofte gebragt worden ten Huyse van eenigen Koopman, ofte in eenige Herbergen, by Schippers, Voerlieden ofte in eenige andere Plaetsen, daer van de Rechten van Zegelen ende Meten niet en zullen betaelt wesen, op pretext dat het selve Laecken verkocht is op vremde ofte andere Jurisdictie, den Kooper, Verkooper, ende Transporteur van het selve Laecken zal gehouden zyn, op het versoeck 't zy van den Heere Bailliu ofte den Pachter van het Recht van het Zegelen ofte van het Meten, onder Eedt te verklaren, waer ende op wat Jurisdictie het voorseyde Laecken zal zyn verkocht ende gekocht.

Een ordonnantie welke jaarlijks werd herhaald tot en met 1767.

Wanneer in 1768, bij decreet, terug aangedrongen werd om een lijst op te stellen met de wevers en hun getouwen, — nodig voor het opstellen van de belastingsrollen — weigerde Eeklo aan de oproep gevolg te geven(5). Na een maandenlange schrijverij tussen de stad en de «provincie van Vlaanderen», werd uiteindelijk in april 1769 de bewuste lijst overgeleverd.

Uit voornoemde telling blijkt: dat er 305 wevers te Eeklo gehuisvest waren (38,2%), waaronder 130 in Eeklo-binnen en 175 in Eeklo-buiten (Zie Bijlage 1).

Dit laatste toont nogmaals aan dat een groot aantal plattelandsbewoners de lijnwaadweverij als nevenaktiviteit gebruikten.

Door het verleggen van de lijnwaadmarkt naar Gent, kreeg het patroon van de plattelandswever een ander uitzicht.

Beperkt door zijn mogelijkheden kon de wever zijn waar moeilijker aan de man brengen. Een omstandigheid die door de groothandelaar dan ook werd uitgebuit.

De groothandelaars kochten het ruwe vlas op dat door de boeren op de markt werd gebracht.

De kooplieden gaven het te kammen aan thuiswerksters, brachten het gekamde vlas opnieuw op de markt, waar het gekocht werd door spinsters. Deze stonden de gesponnen draad af aan twijnders, wier taak het was de afzonderlijke draadjes samen te draaien om zodoende een draad te bekomen, sterk genoeg om geweven te worden.

De twijnders verkochten tenslotte de draad aan de wevers. Deze laatste, kleine zelfstandige ondernemers (veelal boeren die weefden als nevenaktiviteit), waren niet bij machte het lijnwaad zelf aan de man te brengen.

Zij verkochten het terug aan de groothandelaars, welke nu optraden als industriële ondernemers, aangezien zij de ruwe stoffen voor eigen rekening lieten bleken en verder bereiden door arbeiders die daarvoor een stukloon ontvingen.

Kleine boeren, pachters, landbouwarbeiders en arbeidsters waren voor de industrie zeer goedkope werkkrachten.

Op het einde van de 18e eeuw deed zich een nieuw feit voor; namelijk de concentratie van de arbeider in fabrieksgebouwen. Er dient echter aan toegevoegd dat die concentratie, zelfs in de steden, nog uiterst bescheiden bleef en de lijnwaadindustrie tot zelfs een eind in de 19e eeuw een landelijke huisnijverheid bleef.

ERIK DE SMET
Eeklo.

Geraadpleegde werken :

E. Neelemans : Geschiedenis van Eeklo, II.
A. Van Acker : De Geschiedenis van Eeklo. Flandria Nostra-dl. I-1957.
H. Van Den Bulcke: De Armendis van Eeklo, 1578-1795 (een niet uitgegeven licenciaatsverhandeling).
Dr. P. Rogghé: Een eeuw Eeklo - Appeltjes van het Meetjesland, 1971 - blz. 157-249

Bijlage 1

Lijst met de namen van de wevers en het aantal weefgetouwen in hun bezit, opgemaakt in 1768.

EEKLO-BINNEN
namen

aant. getouwen

Francies Van de Velde
Jan Schoors
Pieter Dhuyvetter

1
1
2

Martinus Verhassel Jan van Vooren Bernard Baele Francies Dhercker Adriaen de Vreese	2 2 2 2 1	Jan Goethals Marten Sanders Nicolas La Croix Pieter Haeck Hubrecht Remerie	1 2 1 1 1
Heyndriek Verbrugghe Lieven de Smet Joseph Basselé Wed. Paulus Hauweel Frans Verschaffel	2 2 1 2 1	Simon Cassier Francies Verstraete Francies De Baerdemaecker Gillis Haeck Francies Van de Casteele	1 3 1 1 1
Jooris Beirens Cornelis Van Hulle Jooris De Craene Pieter Colpaert Jooris Van Hijfte	1 1 2 1 1	Pieter De Pau Cornelis Thienpont Francies De Poel Bernard De Vreese Antoine Dhavé	1 1 2 1 1
Jan Baptist Le Comte Judocus De Vos Pieter Vergaert Jacobus De Brabander Wed. Francies Vinghers	1 1 1 1 1	Pieter De Keer Jacobus Dhavé Nicolas De Sutter Francies Temmerman Wed. Francies De Pau	1 1 1 1 2
Pieter Beirens Alexander Dhavé Judocus Iket Pieter Halsberghe Guilliomus Verbrugghe	1 1 2 2 1	Jan Dhont Frans Nijs Francies Vijncke Christoffel De Loose Pieter Sierens	2 1 1 1 1
Jan Frans Reynaert Wed. Constantini Lambrecht Wed. Jooris De Meyer Wed. Simon Van den Bulcke Pieter Dherckers	1 1 1 2 2	Francies Herman Bonaventura Sierens Jacobus Misschaert Jan Boxtael Jan de Langhe	2 2 2 2 2
Jacobus Dherckers Pieter Verstraete Jan de Coninck Jan Van Hijfte Pieter Grijp	1 1 2 2 1	Jan Dhuyvetters Pieter De Baets Silvester Niffels Jan Delmot Jacobus De Baets	2 1 2 1 2
Pieter Noë Jan Bauwens Jacobus Bauwens Jan Van Hecke Jan Schelstraete	2 1 1 1 1	Jan Martens Pieter Bauwens Wed. Jan de Taeye Jacobus De Vliegher Pieter Vanden Broecke	1 1 1 1 1
Pieter De Vliegher Noë Verrie Pieter Tuijtschaver Constantinus Van Sleehaeghel Pieter Van Sleehaeghel	2 1 1 1 1	Jan en Pieter Iket Bernard de Pau Geeraert Vande Bruaene Livinus Huysman Jan Gabriël	2 1 1 1 2
Bernard Van Sleehaeghel Pieter Wienhauwers Pieter Staelens Christoffel Van den Bossche Francies Froduere	1 1 1 1 1	Gillis Van Sleehaeghel Aernaut Heene Pieter Haeck Jooris Van De Voorde Bernaerd Van Gehuchte	2 2 1 1 1
Jan van Audenaerde Wed. Marten Spittael Lievien Verleenne Vincent van Hauweghem Wed. Pieter Standaert	1 1 1 1 3	Wed. Adriaen Dobbelaere Laureyns Jacques Joseph Van De Bruaene Gabriël Philips Jan Baptist Lievijn	1 2 2 1 1
Jan De Keyser Pieter Jacobus De Croocq Francies Standaert Jan Baptist Boxtael Wed. Christoffel De Pau	1 1 2 1 2	Guilleomus Laterre Pieter Burchgraeve Roelant Boxtael Jooris Colpaert Pieter Lievens	1 1 1 1 2

Totaal: 130 wevers met 172 getouwen.

EEKLO-BUITEN Nieuwendorpe		Livien De Doncker Livien Van Damme	1 1
Jooris Willems Frans Van Quckelberghe Jan Vermeire Lieven Botterdaele Jan de Smal	1 1 1 1 1	Pieter de Sutter fs. Jan Pieter de Zutter Jan Loete Guille De Visscher Jan Van Overtvelt	1 2 1 1 1
Jan Merisonne Alphontius Versijpe Pieter Overmeire Wed. Wille N... Jan de Neve	1 1 1 1 1	Vrouwestraat Jacobus De Vliegher Jooris Caphé Jan Ramont Wed. Gillis Stiperaere	1 1 1 1
Wed. Joos Wille Jan Overmeire Jan Baptist Versluys Francies Vernaet Vincent N...	1 1 1 1 1	Jan Baptist Willems Joos Tack Wed. Lieven Van Damme Pieter De Vliegher Francies Andries	1 1 1 1 1
Christoffel Lampaert Jan Overmeire Pieter Potvlieghe Broeken Pieter Haegheman	1 1 1 2	Bernard De Vliegher St-Jans Goed Jooris Grootaert Guille Van den Berghe Jan Piessens	1 1 1 1
Aschiel Wieberghe Pieter de Baets Hendrick Haeck Raverschoot Jan Overmeire	1 1 1 1	Cornelis Dhaese Zandvleuge Bernard Praet Wed. Jan Praet Livien Steyaert	1 2 2 1
Jan Baptist De Latter Wed. Pieter De Vliegher Livinus Van Laere Livien Roete Wed. Jan Martens	1 1 1 1 1	Jan Buyck Jan Buysse Jooris Praet Marten Sierens Blommekens	1 2 1 1
Pieter Dhooghe Cornelis Willems Francies Vermeire Pieter Speybroeck Jan De Vliegher	1 1 1 1 1	Inghel De Vreese Livinus Rogiers Pieter Wille Pieter Colpaert Andries Van De Velde	2 1 1 2 2
Francies Schaelens Jacobus Overmeire Jan Martens Jan Van Vooren Balgerhoeke	1 1 1 1	Jan Willems Pieter Versluys Francies Versluys Livien Gabriël Pieter de Caluwaert	1 1 1 1 1
Jan Frans Rogiers Pieter De Vliegher Jan Haegheman Louis Roets Pieter De Metsenaere	1 2 2 1 2	Fernandus Van Woestijne Pieter Mussche Peperstraat Judocus Robert Vincent Lammens	1 2 2 1
Wed. Adriaen Haegheman Pieter Van Ooteghem Cornelis Blomme Pieter Van Vlaenderen Jacobus Claeys	2 1 2 1 1	Jooris Huysman Bernard Verheye Bernard Van Auweghem Pieter de Croocq Jooris Overmeire	1 1 1 1 1
Gillis Himschoot Jan Cornelis Himschoot Francies Pieters Adriaen Willems Jooris De Vliegher	1 2 1 1 2	Pieter Goethals Jan Overberghe Pieter Mussche Livien Rijckaert Jan de Reu	2 1 2 1 1
Aschiel Raes Francies Hellaut Pieter Andries Augustijn Van Vooren Francies Bottelberghe	1 1 1 1 1	Bus Jan Huysman Guille Rogiers Pieter Lippens Dionisius Sabot	1 1 1 1
Jan Van Vooren Francies Meganck Livien Lievens Judocus Mattheus Lieven Hyselman	1 1 1 1 1	Wed. Louis Thienpont Jan Van Hecke Vrombautstraat Joannes Wulfranck Pieter Claeys	2 1 1 1
Francies De Boever Joannes Bultinck Jan Van Hijfte Jan Wille Pieter de Boever	1 1 1 1 1	Adriaen Pysroen Jan Temmerman Jacobus De Vliegher Alexius de Pau N... Goethals	1 1 1 1 1
Judocus De Rijcke Thomas Verbeke Jan Buysse Martinus Standaert Joannes de Taeye	1 1 1 1 1	Pieter Bekaert Pieter De Rieck Geeraert Vanden Berghe Lucas Ghyselman Francies Van De Driessche	1 1 1 1 1
Lievin Herpelinck Vincent Lippens	1 1	Vincent Van Hecke Jan Rogiers	1 1
Moerstraat		Oostvelt Pieter Bert	1
Jan De Vos Pieter Meganck Carol De Vliegher Francies Rijckaert Francies Baerman	1 1 1 1 1	Jan de Schepper Pieter Welvaert Philippe Van de Berghe Jan Vervynck Judocus Van Hijfte	1 1 1 1 1
Jacobus Boxtael Jan Dhaese Pieter Lievens Judocus Dhont Jan de Baerdemaecker	1 1 1 2 2	Philippe Van de Walle Wed. Jan Van den Berghe Jan Wielaert Jan De Craene Jan de Backer	1 1 2 2 1
Jan Auwerogghere Paulus Martens Jan de Bruycker Pieter Swetsinck Wed. Francies Van Ooteghem	1 1 1 1 2	Schaperij(straat) Pieter de Neve Pieter de Beir Jan Van de Velde Pieter Van de Putte	1 1 1 2
Marten Lievens Judocus Verheye	1 1	Jan Gernay Judocus Tollens	1 1

Totaal: 175 wevers met 200 getouwen.

__________________________

(1) SAE. nr 263.
(2) ib.
(3) Bij de Armendis stonden de wevers met 19,2% op de eerste plaats als hulpbehoeftigen.
(4) E. Neelemans - Geschiedenis van Eeklo, II - blz. 377-379.
(5) SAE. nr 263.

Separator

Inhoudstafels

1968 - 1969 - 1970 - 1971 - 1972 - 1973 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977
1978 - 1979 - 1980 - 1981 - 1982 - 1983 - 1984 - 1985 - 1986

Welkomblz van tijdschrift "Ons Meetjesland"
Doorzoek «Ons Meetjesland»!

MijnPlatteLand.com

Meest recente bijwerking : 21-04-2021
Copyright Notice (c) 2025