Uit tijdschrift "Ons Meetjesland", 1976, 9de jaargang, nr. 4

MERKWAARDIGHEDEN OVER
WAARSCHOOT (8)

En onder andere eerst die heeft men ontmoet, is dat de riviere de Lieve ten jaere 1228 - toen Simon van Parys was voorscheepenen - is gedolven onder het beleyd van Jan van Artevelde, capiteyn van Ghend, die deselve sooveel doenelyk deede regt trekken door bosschen, meirschen en landen, sonder bewilli(gi)nge der eygenaers, wiens tegenstreven wierd door het geweld der wapenen afgeweird.  Dog na het voltrokken werk stelde men elken eygenaer schaedeloos voor synen gemisten grond.  Deese riviere, spoelende met een arm tegen Waerschoot, naederde digt by de capelle, alsdan staende in de Gastels en liep na(er) de stad Damme.

Dog Margareta van Constantinopelen, gravinne van Vlaenderen (en) dogter van Boudewyn, heeft ten jaere 1250 deselve doen brengen tot Sluys en Aerdenburg, ontslaende elk van tolgelt van de lae(t)stgeseyde stad tot Ghend, toelaetende bovendien de breedte van 4 voeten van den nevensliggenden traegel tot het beplanten met boomen, ten voordeel der wethouderen, genaemt de Liefheeren.

In oude tyden was tot Waerschoot een oud geregtshof of casteel, hebbende eene warande en genietende van de rechten.  Dit hof behoorde toe aen het seer oud geslagte Van Luu, uyt welke Anne van Luu, dogter van Antoine, is getrouwt geweest met Lieven de Gend, Heere van Bassevelde (voorscheepen van Ghend, heer van Hamme 1480); alwaer sy (te Bassevelde) in de kerke benevens haeren man ligt begraeven sedert 1559, haer man sedert 1545.

Het Dorpsplein te Waarschoot in 1910
Het Dorpsplein te Waarschoot in 1910.  Links de herberg "In den Appel, Estaminet".
Prentkaart uit de verzameling van R. Dauw, Gent.
Afstempeling 12 juni 1910.

Deesen Lieven was soon van Judocus en van Christine van Maldeghem, vrouw van Bassevelde, liggende aldaer alle begraeven sedert 1537.  Nademael is dit hof, regten en warande overgegeven aen het geslagt van Rodoan, baronnen van Beirlegem in het Land van Aelst, heeren van Biesebottele; Loys, raedsheer in Ghendt, voorscheepen ten jaere 1590 en voorts Jan Bapt(ist)e, ook synen broeder Philippus de Rodoan, getrouwd met Maximiliana van Bourgondien, broeders van Carel Philippus, biscop van Brugge, gestorven in 1616, soonen van Louis, grootmeester van Anna van Loreynen.  (Nota: Jan de Rodoan, Gent SAG 1613, fol. 101 - Jan Roede x Cath. de Rodoan, erfgenamen van Filip de Rodoan fs Loys x Maximilienne de Borgogne;
 eigenaars van Breebroek te Waarschoot in 1646).

Dit schynt te zyn geweest het Vennegoet aen d'Heeckelkens, toebehoorende in 1620 aen de familie van Kethulle, als blykt dat in 1621 Judoca La Cathulle dit besat in eygendom; voorts jonker Arnold de la Cathulle, die ten jaere 1660 hetselve heeft vercogt aen Pieter van der Bruggen, baillieu.

Zynde het neerhof bewoond door Gheerolf Wassenhove en syn hoir Jan en ten jaere 1648 door Joos Gryp, wanneer het toebehoorde aen Jonckheer Henderick de la Cathulle, die met den Armen deeser prochie was in proces ten jaere 1640.

In het jaer 1322 stond er op de motte van het pachtgoet toebehoorende (aan het) Wenemaers hospitael, geseyd Clooster van St Laureys tot Ghend, een casteelken van Guilliaem Wenemaer, synde eenen vroomen veldheer, gebleven in den slag ontrent Nevel den 15 july 1325, wanneer de Gentenaers en Bruggelingen in oorlog waeren tegen Philippus, den 2en van dien naem, graeve van Vlaenderen, geseyd van Valois, en dat Richardus, Coning van Engeland, aen de Gentenaers onderstand deede; dat Joannes van Borsele, gesonden van Engeland tot Waerschoot, Hansbeek, Nevel, Deynse, Overmeire, deede eenige versterkte casteelen met kloeke bollewerken bouwen, tegen de aenvallen die de edele van Sluys en Ardenburg durfden waegen tot onder de poorten van Ghend.

Dit schynt volgens alle waerschynelykheyd te hebben gestaen t' eynde de Weststraete, aen den Stuyver (Breebroek), op den grond waer nu het pagthof is bewoond door de weduwe Joannes De Backer, borgemeester, wiens voorsaeten sedert de jaeren 1550 aldaer altyd gewoont hebben.  Men heeft tot bewys van deese sterkte nog het oud fundament, zynde groote vierkante saerken (= zerken) van arduyn, de omloop ende wallen.  Dog hetzelve heeft niet lang bestaen, maer is door den coning van Vrankryk, liggende tot Ertvelde, met 80.000 mannen vegtende voor den graeve van Vlaenderen, verwoest met alles wat er wierd bevonden in onse omstreeken.

Door wat gelegentheyd Waerschoot is prochie geworden kan men niet melden; maer volgens oude schriften - berustende in de archiven der pastorye van Somerghem - wordt bekent gemaekt dat Waerschoot in het jaer 1393 is prochie geworden, zynde tevooren alleenelyk een gehugte of wyk waer eenig volk woonde, die voor hunnen godsdienst had(den) eenen priester.  Onder welke (geestelijken) ten jaere 1200 en daerin, eenen is geweest den welken was genaemt Petrus van Waerschoot.  Volgens een uyttreksel van de archiven van het Capittel van Doornyk, waer er word gemeld dat deesen (Petrus) en Wilhelmus van Westwinckel (nu Oostwinkel, alsdan insgelyks geen prochie zynde) vroegden vermeerderinge van hunne competentie, om den aengroeyenden last.  Welk hun werd toegestaen met (een opslag van) 25 guldens.

In dien tyd was er alleenelyk eene capelle, staende op een stuk land, nu genaempt den Capellen bilk, gelegen in de Gastels, gaende uyt de plaets na(er) de Lieve, alwaer (Waerschoot) voortyds het meest is bewoont geweest.

Deese capelle moet volgens het schynt onderhoorig zyn geweest aen de kerk van Somergem, zynde eene zeer oude prochie, waeruyt het soude konnen voortkomen dat een pastor van Somergem heeft een deel der thiende van Waerschoot.  De stigting deeser prochie werd aengeteekent ten jaere 1393, ten tyde van den twist van den wettigen paus Urbanus VI, aen wie de Gentenaeren getrouw bleven en van Clemens, aen wie Vrankryk met onsen graeve Philippus van Valois en veele geestelyke(n) van Brugge aenkleefden; alhoewel het grootste deel der Bruggelingen aen Clemens versaekende en syne aenhangers na(er) Ghend selfs quaemen hunne paesfeeste vieren.

Den biscap van Doornyk, zynde alsdan den 64e, genaemt Lodewyk van Tremoille, zynde alsdan dengeenen van onse dioceese, was Clementins gezind en daerom hatelyk aen de Vlaemingen, want gekomen synde tot Brugge was er niemand in de kerke en van daer gaende naer Sluys, om er de kerk van O.L. Vrouw in te wyden, is er in deselve (een) grooten brand ontstaen, waervan de Sluysenaers de oorsaek aen syn heyligschendend voornemen toeriepen, en (hy) is al vlugtende uyt de stad getrokken.  Veele van onse priesters vertrokken uyt Vlaenderen en verplaetsten sig tot Utrecht en tot Luyck, waer sy den wettigen paus Urbanus aenkleefden.

Men kan niet seggen door welke partye de kerk is gesteld (te Waerschoot), maer mits den biscop van Doornyk was voor Clemens en dat de kerke 't synen tyde is gemaekt, doet vermoeden dat de opregtinge by consent van den graeve is geschied (en bij gevolg) door Clementiens gezinden.  Deese kerk wierd toegewyt aen den H. Gislenus, zynde de thiendeheffers het Capittel van Doornyk, patroon deeser prochie.  Nogtans heft den pastor van Somergem één 4de en staet naer evenredigheyd voor den last van onderhout der bedienaers en het onderhout der kerk.

Stoommaalderij van Petrus De Coninck

De stoommaalderij Petrus De Coninck, Schoolstraat, Waarschoot, vóór 1914.
De ketser met paard en wagen is Henri Van de Veire;
vóór de open deur, beneden rechts, staat de mulder, Petrus De Coninck,
en tegen de haag, uiterst rechts, de metselaar Pier Van Meenen.

Foto uit de verzameling van R. Dauw, Gent.

Men vind verscheyde(ne) persoonen die staen geschreven op een ouden calendair begiftigers hebben geweest in het maeken van den toren, te weten: Arnoldus en zyn twee zonen, Guillielmus S' roeden, Henricus en Philippus, zonen van Walter, die zoon was van Joannes.

Desen Walter hadde eene dogter Cecilia, getrouwt met Philippus Blomme, die haer huys belastte dat sy met haeren man bewoonde, gestaen in de Weststraete.  Hy had nog twee andere zonen priesters, Joannes en Jacobus, deesen synde capellaen der kerke.  (Jacobus) gaf aen de kerke eenen missael en Joannes gaf eene silvere(n) schael en lepel.  By deese hadde Walter nog twee ander zonen, Bartholomeus en Egidius, die alle begiftigers waeren en woonende in de Weststraete ten jaere 1393 en aldaer gestorven syn in de 15e eeuwe, na de jaeren 1440.

Ook bevond men dat Petrus Verbruggen, priester aldaer woonende, het geld heeft op ter hand gestelt tot het coopen der berdelinge (= het houtwerk) tot het decken van den toren.

Uyt de oude renteboeken der kerke bevond men de inwoonders van Waerschoot sig belastende op hunne huysen, met kleene jaerlykse rentjens, om te betaelen de bekostinge van kerk en toren, welke daernaer syn gebleven en met verloop van tyd afgelost.

FUNDATIE JOANNA VAN BOUCHAUTE.

In de kerk was een fundatie van Joanna van Bouchaute gestigt, die met Walter van Lovendeghem was in houwelyk (Wouter was heer van Lovendeghem) .

Welke (fundatie) was begiftigt met eenige stuckskens land; welke fundatie - alhoewel men den begin niet weet - heeft gehad eenen sonderlingen Kapelaen, gelyk blykt in de veele fundatiën en naemelyk in het jaergetyde van Margarita S'buysers, geselnede (= echtgenote) van Simon Uttenhove, gemaekt (in) 1480.

Ook in veele andere waer het regt van den prochiepaepe (=pastoor) en van den capelaen en coster word uytgedrukt.  Deese (kapelnij) heeft gestaen tot 1570 en is waerschynelyk door de vermindering van volk (en de) schaersheyd der priesters na de troebelen van dien tyd, door den pastor ontlast geworden en de stukken land hen bygeleyd. die - soo het schynt - zyn deselve vercocht ten jaere 1665, door Daniël van Riest, pastor, tot het coopen van een pastorael huys, waervan het onvoorsien was.

Alhoewel het nu geen bysonderen heer heeft, werd bevonden in Sanderus dat deese prochie een bysonderen heere heeft gehad, waervan Simon Uttenhove den lae(t)sten is geweest, stellende deese prochie in handen van den graeve van Vlaenderen, waervan hy hofmeester was in 1404.
(Nota: Hij was ook baljuw van Eeklo).

De prochie van Waerschoot heeft in de 15e eeuwe seer wel bevolkt geweest.  Te bemerken dat er in de kerke 2 heeren dienst verrigteden en nog andere priesters daer woonagtig waeren.  Ten tweeden, uyt de kelderingen en muurasiën bevonden in de Jaegerpaele, die aenseggen dat er verscheyde(ne) wooningen zyn geweest die nu vernietigt zyn.  Ten derden, dat ten jaere 1502 in de straet genaemt den Soutweg, gaende na(er) de Koukeuken, was bebouwt met veele behuysde hofsteden en bewoont door Mathys Pauwels, Willem Wauters, Pieter Schoonackere en menigvuldig andere, die men soude konnen noemen.  Ook was het Vaerdeken loopende door Schuytjens brugge alsdan bevaerbaer met Baluyken, hetgeene is tot 1750 gesien geweest; en het geene seldsaemheyd is, wanneer deese Schuytjens brugge lest (h)ermaekt is geworden, wierd er onder het fundament eenen eirt (= haard) gevonden, waerin lag verbrand stroy, in der voegen of het onlangs maer had met water uytgedooft geweest; ook wierd er eenen vloer van een woning ontdekt.  Door wat ongeval dit is geschied kan men niet melden, tenwaer(e) door overstrooming.

Klooster te Waarschoot, 1910
In het Klooster te Waarschoot, 1910.
Prentkaart uit de verzameling van R. Dauw, Gent.
Afstempeling Waarschoot 31 oktober 1910.

Het geregtshof met warande, wiens casteel gestaen was in het Vennegoet, hadde dreven met hooge boomen leydende tot aen de kerke, waervan er ten jaere 1700 nog eenige gedaen te heeft van te zien geweest.  Strekkende dit goet sig uyt kerkenwaerts tot aen het Gildenhuys, geseyd de oude pastorye, staende nevens het pagtgoet van dhr De Draeck, heere van Ronsele, getrouwt met Marie Lucie Gage, eenige dogter van Henricus, heere van Ichove, en van Angela Ludovica, dogter van François baron de Brune, heer van Bouchaute.  Frederik François de Draeck, heer van Ronsele, stierf in Duitschland (in) 1795; mevrouwe Marie Lucie (in) 1793 tot Ghend, wanneer dit hof toebehoorde aen de familie de la Kethulle.  In 1620 had dit hof het we sen niet meer der voorgaende tyden.  Of deese familie met coop of erfenis is hiervan in besit gekomen, is van ons kennis niet.  Dog Françoise La Kethulle, getrouwt met Bouduin de Cocq, ridder, was vrouwe van Selsaete.  Jan de La Kethulle, ridder, (was) getrouwt met Anne de Louenses, vrouwe van de geseyde plaetse, van Hammes, Warentflos en Philips de la Kethulle, vader van Pieter Ignaes, trouwde den 18 Xbre (= dec.) 1639 Aurelie de Lixquesretour.

NAEMLYSTE DER HEREN PASTORS VAN WAERSCHOOT

1. JAN MOERMAN, zynde geweest pastor teen) jaere 1400 ofte daerontrent, volgens den ouden calendair, gemaekt ten jaere 1448, waerop staet zyn gefundeert jaergetyde.

2. NICOLAUS DANINS was pastor ten jaere 1444 (-1450), gelyk blykt uyt Sanderus die in het verhael der stigting van Waerschoots Clooster hem noemt, dengeene die met den stigter Simon Uttenhove wegens elkanders regten is overeen gekomen (onder deese twee hebben capellaenen geweest der kerke: Petrus Verbruggen, tot het jaer 1420, en van (af) het jaer 1421 Jacobus zoon van Walter, om uyt te oefenen de fundatie van Joanna van den Bouchaute, gelyk daerna breeder sal geseyd worden; alsook nopende het clooster;
 dheer Pieter de Jonge was deken der christenheyd van Ghend (in) 1454).

3. JAN COQUIT was pastor van Waerschoot ten jaere 1480, gelyk blykt uyt het ge fundeert jaergetyde van vrouw Margareta s' Buusers, egtgenoote van Simon Uttenhove;
 zynde alsdan capellaen Jan Geeraerts en coster der kerke Roeland van der Hellen.

4. PETRUS VOETWATER is na(er) alle waerschynlykheyd den opvolger geweest van dhr Jan Coquit.  Ook schynt het dat hy is geweest den zoon van Sr Adriaen Voetwater, die ten jaere 1467 was bailliu van den Ambagte van Somergem.  Het jaergetyde van desen pastor staet insgelyks op het voornoemd oud calendair, waeruyt men kan bemerken dat zyn levensloop op het eynde der jaer(en) 1400 en in de jaeren 1500 moet geduurt hebben en mogelyk tot 1520 ofte daerin.  Syn capellaen was Joannes Gasterman, geboortig van Waerschoot, waer nu is "de Croone".

Nota: 1) dhr Thomas Line was deken der christenheyd van Ghend, 1472. 2) 1569 - op 17 mey heeft den biscop Jansenius afgestelt de heylige daegen St Eloy, Vincent, Ste Pieters Banden, Barbara, den 4en Sinxendag; Octave van het H. Sacrament was hoogdag tot den noen, (17 mey) 1569.

(JAN GHEERAERT 1465).
(JAN MOERMANS).

5. GILLIS KNIVELKNIE, geweest zynde pastor van Waerschoot ten jaere 1500 ofte 1530 en daerin, alhoewel men met sekerheyd den tyd niet kan melden, noch of hy vóór of agter Petrus Voetwater is.  (Hy) was woonagtig in de Weststraete, in een huys hem toebehoorende, hetwelk hy aen den aermen van Waerschoot heeft gegeven, met last van een eeuwig jaergetyde "pro mea et mea filia anima", gelyk hy sig uytdrukt op den geseyden calendair.  Jan Thorout was alsdan coster van de kerke.  Den amptman: Tristram van der Hellen.

Den 24 january 1570 is door Jansenius biscop het opschryven der naemen der biegtelingen in den vasten geordonneert.

De Kerkstraat in 1910
De Kerkstraat in 1910.
Prentkaart uit de verzameling van R. Dauw, Gent.
Afstempeling Waarschoot 27 september 1911.

6. JAN DE PAU bevind men pastor van Waerschoot (1540); uyt syn eygen renteboek der kerke blykt het.  Nogtans kan men niet melden of desen den onmiddellyken opvolger is geweest der bovenstaenden, alhoewel het wel soude mogelyk wesen.  Nog, men heeft geen andere gevonden.  Desen hadde zyne woning byna regtover waer nu is de pastorye, mits (er) alsdan geen pastoreel huys en was voor den Prochiepape.  Desen man heeft alle de onheylen der jaeren 1561 tot het eynde der jaeren 1580 moeten besueren.  Hiervan een kleyn staeltjen: het gevangen nemen van syn omliggende pastors, als Mathias Pasiaen, pastor van Eecloo, die tot Vlissingen in Zeeland den 6 july 1572 van de geusen is opgehangen met eenen haek in den mond.  Den 9e Jacobus Jacop van Audenaerde, norbertyn op den Briel, die eenen is der martelaeren van Gorcum.  Den pastor van Hansbeek, op de 11 maerte 1573 in syn huys vermoort.  Den pastor van Assenede op den 22 july 1572 en veele andere voornaeme persoonen gevangen wordende; op den Briel 22 à 23 priesters door de geusen opgehangen.  Alleen den onderpastor van Eecloo wierd tot Vlissingen losgelaeten.  De kerken van Eecloo (en) Capryke verbrand wordende.  Vermoort ontrent St. Laureins Franciscus Penneman, gardiaen van het clooster der recollecten en pater Guilielmus met bylen doorkapt; den prior van Waerschoot op 26 augustus 1580 gevangen en weg gevoerd.  Ziende den 27 novembre van den selven jaere vermoordt in de kerke 42 parochiaenen en eenen man van Eecloo, door de soldaeten van Oragnie (= Oranje).  Het clooster verbrand en verwoest en de moningen (= de monniken van Waerschoot) verspreyd (in) 1581.

Nota: Die 21 priesters zyn de martelaeren van Gorcum.
Onder deesen (pastoor) is de prochie van Waerschoot overgegaen aen de diocesie van Ghend, afgescheyden van degeene van Doornyk.  Het openstaende bisdom wierd geregeert door den deken Clement Clabbeels (of Crabeels), gewesen secretaris van Jansenius.  Crabeels werd (in) 1584 biscop van 's Hertogenbosch.

Alsdan was tot Somergem pastor Jan van den Casteele, een berugt en geleert man; hy word gemeenelyk genoemd I. Castelius.  Men vind zyn naem aldus geteekent op eene rekeninge aldaer, 1572, en by Sanderus op Geluwe siet men dat (hij) canonink heeft geweest van Ardenburg.  Hy was edel.

(MATTHYS VAN LOO, MINISTER, 1581).

7. JAN DE POTTERE, pastor van Waerschoot 1597 en 1598.  te bevinden op den inventaris der kerk- en armgoederen.  Alhoewel het ons niet kennelyk is of hy agter Jan de pau onmiddellijk (kwam en er geen) andere syn gevolgt, schynt het egter seker dat hy is den opvolger van den lestgenoemden, mits er geen andere inventarissen en worden intusschen gevonden, waermede de aenkomenden belast waeren.  Synen renteboeck is geschreven van Simon van Speybroeck; zynde (toen) borgemeester: Gabriël De Roo; Antheunis de Roy, Jan de Backer en Pieter Uytterschaut Scheepenen; Guiliaem de Crook aman, en Joannes Claes greffier.  In dien tyd was dhr Jan Wildemeersch pastor van Somergem en stierf tot Ghend en is den 13 february (1606) tot Somergem begraeven.

8. JAN GOETHALS wierd pastor van Waerschoot (in) 1607 oftewel 1608, uytwysende synen gemaekten inventaris van de Gulde van O.L. Vrouw, gesteld door Jan de Jaegere; Aman zynde Adriaen de Pau en Christoffel de Pau besorger van den Gilde.  Ten desen tyde was deken van het district van Evergem: Antonius Reyheere (= Reyneere), pastor van Som er gem tot 1629.

9. JACOBUS DE CONYNCK, bacelier in de h. Godtheyd, pastor van Waerschoot, word(t) bevonden op den register der huwelyken, waerop staen verscheyde(ne) handschriften.  Desen was ten jaere 1610 residerende; het schynd dat er tusschen hem en den prior van het clooster hebben eenige geschillen geweest.  Alsook dat (er oneenigheid was) tusschen hem en den pastor van Somergem, mits dat hy syne hoogweirdigheyd Carolus Maes, biscop van Ghend, op den 27 decembre 1610 sond Bonifacius de Jonge, advocaet, om informatiën te nemen wegens de voornoemde geschillen; alsmede den prior van Baudeloo en saemen prior van het clooster van Waerschoot.

Ten dien eynde wierden gehoort Daniël van Speybroeck, geboren in 1540, dus oud 70 jaeren; Pieter Uytterschaut, borgemeester, geboren (in) 1550, dus oud 60 jaeren; en Guilliaem van der Sluys, oud-borgemeester.  Welke deposanten verclaerden dat sy hadden gesien - vóór het wegjaegen der monningen - dat sy quaemen de vroegmisse leesen en dat sy hadden school gehouden voor de kinderen ten koste der ouders en dat den pastor van Somergem quam de thiende haelen, sonder te weten of te hebben hooren seggen dat hy of iemand van hem eenigen dienst heeft verrigt.  Men vind(t) voorts niets van de dood of vertrek van desen pastor.  Den naem van den pastor van Somergem was alsdan Antonius Reyneere, 1606 usque (ad) 1629.

10. GERARDUS WELLENS werd bevonden pastor van Waerschoot (in) 1612, uytwysens den register van den jaere 1609 beginnende, en (volgens) eene rekeninge van 1612, waer hy sig onderteekent Geraerd Wellens alias Van Durpel.  Voorts word er niets meer wegens den voornoemden pastor gevonden.

Nogtans wegens alle de volgende heeft men eene volstrekte opvolging der heeren pastors van Waerschoot.

(Nota: Gerardus Wellens, alias Van Durpel, priester uit het aartsbisdom Mechelen, werd op 11 juni 1613 pastoor benoemd te Knesselare, alwaar hij verbleef tot 3 juni 1616).

Aangenomen Jongensschool
De "Aangenomen Jongensschool", gebouwd in 1879 en
opgetrokken met een verdieping in 1907.
Prentkaart uit de verzameling van R. Dauw, Gent.

11. SIMON DE MOOR wierd pastor ten jaere 1615, blykend uyt de registers, waer hy is verbleven tot het jaer 1621.  Men bevind uyt de inventarissen dat de kerk en prochie maer in eenen geringen staet was.  Ten dien tyde was dhr Adolphus van de Keere pastor tot Lovendegem, die aldaer den eersten steen der verbrande kerk geleyd heeft, ten jaere 1616.

LUCAS OOMS, pastor genoemd te Waerschoot, wisselde (om) met Livinus Neerynck, uit Deynse.

12. LIVINUS NEERYNCK is gevolgt den bovengemelden pastor ten jaere 1621 (benoemd 21 juny) en is alhier gesonden door Jacobus Boonen, VIe biscop van Ghend (die hetzelfde jaar stierf).  Het is desen eerw. heer pastor die op de aldervolmaektste wyse de registers heeft onderhouden en heeft gemaekt eenen inventaris der meubelen deser kerke, waerin hy doet sien den ellendigen staet derselve.  Mits hy onder andere segt: te zyn een schildery op den hoogen autaer, verbeeldende de laetste avondmael; dat er neven de autaer stond eene schappray en sig bevonden vier banken, elk van 9 voeten lank om de gemeente - bestaende alsdan uyt 600 ontrent - te Paesschen te communiceeren; eenen biegtstoel met trailliën van d'een zyde, dienende nog heden in het sacristein (= de sacristie).  Daerby noemt hy den choor van O.L. Vrouw, synde (thans) nog denselven autaer.  Voorts segt hy dat den predikstoel alsdan nieuw was gemaekt ten jaere 1624 en dat er in den toren hing eene klokke, wegende 1200 ponden. Voorts desen weirdigen herder heeft hier veel ongemakken ondergaen; onvoorsien van een pastoreel huys, bewoonde hy het Gildenhuys van O.L. Vrouw, heden hetselve hetgeene competeert aen Pieter Steyaert, in de Kerkstraete.

Hy sag ten jaere 1633 de prochie overvallen met eene besmettelyke siekte, die soo geweldig was ten huyse van Christiaen Slock, dat hy niet op het kerkhof, maer op een bilk agter syn huys in de Jaegerpaele wierd begraeven.

Vermits de Spaensche, alsdan onsen coning, met de Hollanders in oorlog waeren en dat de woede der Hollanders, liggende tot Assenede, veele onheylen aen de kerken en priesters toebragten, soo is desen pastor - hier niet durvende verblyven - op den 22 mey 1634 vertrokken na(er) Ghend in de herberge «den Noble olivar», alwaer hy tot in de maend juny is verbleven, alwaer syne prochiaenen hem quamen vinden en vermits de monningen byna alle gevlugt waeren na(er) hunne refugie in Ghend, soo heeft hy daer wel het doopsel en andere h. sacramenten uytgereykt.  Dog om de verre afgelegentheyd heeft hy sig neergeset tot Lovendegem by dheer Robertus Moers, alsdan pastor van die prochie, alwaer hy dagelykx misse las, biegte sat en communiceerde voor syne prochiaenen, doopte en trouwde.  En insgelykx eenige tyd deselve functiën tot Merendree voor syne (parochianen) heeft uytgeoeffent, gelyk blykt uyt de rekeningen van den jaere 1635, gedaen door Livinus De Backer.

In den tusschentyd van een jaer afwezig van syn prochie, wierden de doode begraeven door Petrus Beeckmans, coster der kerke, volgens relaes daervan te bevinden in den register van den jaere voorseyd, behoudens eenige persoonen: Joris de Jaegere, stervende den 30 septembre, Michiel de Bleekere 3 octobre; op den 4 en 5 decembre Daniël Verhoogstraeten en François de Jaegere syne huysvrouw, die gestorven synde aen de swaerigheden van den tyd, gelyk er staet gemeld - zyn begraeven geworden door pater Gabriël uyt het clooster van Waerschoot en dit op het cloosterkerkhof.

Desen pastor, niet goed vindende weer te keeren na(er) Waerschoot, heeft voor syn swakke gesondheyd van Antonius Triest, biscop van Ghend, versogt de openstaende pastorye van Baerle by de Leye (= Drongen), alwaer hy synen levensloop heeft geëyndigt.  Intusschentyd heeft den seer eerw. heer Joannes Oppermarck, pastor van Evergem en deken van het district, gesorgt dat eenen pater recollet uyt het clooster van Ghend na(er) Waerschoot werd gesonden, die wel eenige dooden heeft begraeven, maer (ik) vinde geen acten van doop of trouwe.

13. JOANNES GENYN, gebortig van Loven, is op den 30 july 1640 benoemd, pastor van Waerschoot geworden; zynde zyn verblyf komen nemen in het midden der onlusten.

Hetselve jaer wierd Cornelius Jansenius biscop van Ipren (= Ieper), door wie ontstaen syn de bederffelyke Jansenisten.

Den volgenden winter was soo geweldig en streng, dat het water dry maenden heeft bevrosen gebleven.

Op de feestdag van den h. Michaël 1637 vertrok onsen pastor na(er) Lovendegem met alle de kinderen bequaem tot het ontvangen (van) het h. vormsel; om dit sacrament uyt de handen van den biscop Antonius Triest te ontvangen.

Fabriek d'Heygere, kort na 1900
Fabriek d'Heygere, kort na de eeuwwisseling.
Prentkaart uit de verzameling van R. Dauw, Gent.

Op het eynde van het jaer 1640 syn onder desen voornoemden pastor (Joannes Genyn), door Sieur Livinus de geldere, greffier, en Petrus Klincke, bailliu, vervoegt met de wethouders deser prochie, ontboden eenige bouwmeesters tot het nemen inspectie van de kerke, zynde in eenen slegten staet, om ingevolge hun oordeel den pastor van Lovendegem - Petrus Hofstadt, opvolger van Antonius Reyneere het capittel van Doornyk, zynde de thiendeheffers, op te roepen tot het maeken van eene nieuwe kerke of (deze) ten minsten in eenen betaemelyken staet te setten.  Gelyk geschied is by requeste met de begrootinge der oncosten van het eene en andere, wordende de saeke bevolen in handen van Pieter de Backer en Joris Martens, kerkmeesters.  Welke saeke, (bestaande) in een vermeerderinge, is geschied ten jaere 1642, gelyk aldaer te sien is.  Soo dat Joannes Genyn, instelder van dese, de vermeerderinge (zelf) niet (meer) heeft gesien.

14. CORNELIUS DE WIT, gebortig van Hilvarenbeek, ontrent Gestel en Oosterwyk, bacelier in de godtheyd, wierd den opvolger van Joannes Genyn te Waerschoot ten jaere 1641, verrigtende sonder eenige medehulp de pastoreele functies.

Onder syn bestier is ten jaere 1642 de noordzyde der kerk teenemael vernieuwd en den choor van O.L.Vrouw uytgewerkt van aen den trap ofte steentjen tot aen het hoofd der kerke, gelyk hy sig nog bevind(t).

Ten jaere 1644, den 24 mey, ontving hy syne hoogweirdigheyd Antonius Triest, die aldaer quam vormen en visiteeren, met sig hebbende Joannes Oppermarck, landdeken en pastor van Evergem.

Op den 2en van Juny 1644 sag (hy) het ongeluk van syn kerkhof te sien ontwyden door een gevegt ontstaen tusschen de spaensche troepen en de hollanders, hebbende van weerszyden eenige dooden, waervan Jacobus Hertele, eenen van onsen conings soldaeten, des anderen daegs wierd begraeven.  Zynde de hollanders (toen) op de vlucht gedreven, dog mits zy het Sas (van Gent) nademael innaemen en het groot leger lag tot Assenede en dat hunne patroillen dikwijls de omstreken en hier (dit gewest) quamen (ver)ontrusten, vond de heer pastor te raede van op den 8 7bre (= sept.), dag onser kerkmisse, geene processie als binnen de kerke te houden, vreesende overlast van de boosaerdige hollanders.

Maer mits zy in het eynde van 7bre de winterquartieren gingen betrekken, soo is den 4 8bre (= okt.) den landdeken I. Oppermarck te Waerschoot het onteert kerkhof komen versoenen (= herwijden).

Den 15 8bre 1646 heeft onsen pastor helpen begraeven den heer Petrus Hofstad (= Pieter van Hofstade, 1629-1646), pastor van Somergem, overleden den 13en.  Deken Oppermarck deede de begravenis.  De pastors van Ursel, Bellem, Hansbeke, Knesselare, Oostwinkel, Capryke, Sleyne waeren er tegenwoordig.

In het jaer 1646 poogde Cornelius De Wit, ondersteunt door de scheepenen Mathys Van Nevel, Daniël Geeraerd, Simon De Craene, door den bailliu Petrus Clincke en den Aman Joos van Cauwenberghe, syne thienden te erkrygen by syne hoogweird(igheid Mgr) Antonius Triest.  Mits den pastor van Somergem (alsdan) was overleden (leek het ogenblik geschikt), maer Gaspar van de Wandele - geworden pastor van Somergem - heeft hierover Proces ingespannen tegen onsen pastor, welke saeke alsdan is bygeleyd ten jaere 1657.

De translatie van het clooster, tot Waerschoot gestaen hebbende 203 jaeren onder 29 priors - is geschied ten tyde van den XXXe prior Joannes Watervliet; zynde (alsdan) Joannes Dobbelaere borgemeester, Arend de Smet, Jan de Reu en Joris de Vlieger scheepenen, dhr. Jan Isenbrand greffier.

Den voorn(noemden) pastor (Corn. De Wit) heeft in 1653 ingebragt, door de geschoende carmelieten van Ghend, het Broederschap van den schapulier van O.L.Vrouw.

Hy deede ook maeken eenen nieuwe biegtstoel voor sig(zelf), die nu is dienende voor den stationarius.

Op de wijk Stuiver te Waarschoot, tussen de twee wereldoorlogen.
Prentkaart uit de verzameling van R. Dauw, Gent.

In het jaer 1656 wierd in den raed van Vlaenderen gewesen het proces, hetgeene de prochie sustineerde - ondersteunt door Jonker Jeron Borluut en dheer Jan Triest, diaken canonnik van St Baefs - tegen den prior van het clooster, Jan Watervliet.  Spreekende de sententie ten voordeele van het clooster, hetwelk werd ontslaegen met den last van alhier in de prochiekerke de vroegmisse te leesen des sondags en s'heyligen dags, voldoende (voortaan) met deselve te celebreeren in de capelle ten Hove, gelyk er veel jaeren met het klippen van hunne klokke is geschied.  Het getal der prochiaenen dagelyckx aengroeyende en berooft van vroegmisse, heeft den pastor met de wethouders en notabele(n) syne Hoogw. (de bisschop) gevraegt eenen onderpastor in 1656.  Die hun toegestaen is, mits sorgende of doen sorgen voor de competentie, waertoe sy hebben opgeroepen het capittel van Doornyk en Gaspar van de Wandele, pastor van Somergem (hy werd landdeken van het district Evergem in 1664).

Deze (tiendeheffers) beriepen (echter) de goederen van de capelanie, gestigt van Joanna van Bouchaute, die van (af) de jaeren 1393 door eenen sonderlingen priester was bedient tot het jaer 1580, maer by gebrek van priesters en minderinge der communicanten door de troebels en sterften, (sindsdien) door den pastor wierd uytgeoefend, genietende de goederen - bestaende uyt vier stukken land, gelyk hierna sal gesien worden.  Dus werd door syne Hoogw. gesonden eenen onderpastor ten jaere 1656, Joannes Geeraerdts.

Insgelyckx heeft Cornelius de Wit gesorgt dat door de werksaemheyd van Pieter De Smet, kerkmeester, wierd gestelt eenen nieuwen hoogen autaer, den welken - gemaekt door Antoon Sauvage, schrynwerker tot Ghend - wierd opgeregt (in) 1657.  Wordende daer toegevoegt eene nieuwe schildery, verbeeldende Christus aen het cruys tusschen twee moordenaers, door Robertus Joly, afgeteekent na(er) een stuk van Rubens.  Welk stuk aen de kerke kostede (= kostte) 54 ponden 10 schel(lingen).  Zynde nog heden denselven autaer sooals (toen) gestelt, uytgesondert het tabernakel en zyvleugels.  Desen onsen soo iverigen herder is na een siekte van weynige daegen op 28 mey 1659, na bedieninge van 18 jaeren te Waerschoot, van dit leven na(er) het eeuwige overgegaen.  Wordende syn lighaem begraeven in den choor en overdekt met eenen sark, die verplaetst is geworden ten jaere 1787, wanneer den vloer is erleydt en gebragt aen het steentjen.

Ten jaere 1662 was dhr I. Haseler pastor tot Lovendegem en Petrus Schellenus tot Merendree.
(Nota: Gaspaard Wandele was pastoor te Zomergem 1646-1670; J. de Hasseler te Lovendegem 1662-1691; Pieter Schellens te Merendree 1649-1664; zie De Potter/Broeckaert).

15. DANIEL VAN RIEST, gebortig van alhier, wierd pastor van Waerschoot benoemd (de) 8 july 1659, wanneer Pieter Steyaert was borgemeester; schepenen: Piet er Martens, Jan de Reu, Carel Horebeek; Steven de Prince, amman; Joannes isenbrand, greffier; Petrus Beeckmans coster, ten tyde van (het) openstaende bisdom door de dood van Antonius Triest.

De prochie was tot het jaer 1661 onvoorsien van een pastoreel huys, waertoe gemeynelyk diende het Gildenhuys van O.L. Vrouw, staende in de Kerkstraete en sedert het jaer 1640 reeds vercocht aen Christoffel De Meulenaere, die hetselve aen de wethouders verpagtte, ten behoeve van den pastor.  Waeruyt het tot nog toe den naem draegt van d' oude pastorye.

Nota: (In) 1664 is begost het convent van Eecloo (van de) Recoletten, zynde vóór de troebels het clooster der Penitenten (= Grauwzusters), die na(er) Ste Pieters tot Ghend zyn gaen een clooster stigten.

Pastor Daniël van Riest, misnoegt over (een) soo onbequaeme wooning, is met de wethouder en Pieter Martens, borgemeester en Pieter Steyaert, schepene, van raede geworden het openstaende huys van dhr. greffier Isenbrand, overleden, by coope vast te hegten aen de pastorye, hebbende ten dien eynde hetselve gecogt op den 8 january 1664 van Jacobus Isenbrand, Adriaen Maenhout en Cornelis De Valcke, voor de somme van seventhien hondert guldens.  En opdat de prochie dien last niet alleen en soude hebben gedraegen, soo hebben sy den pastor aensogt van te willen vercoopen dry stukken lant, aen de pastorye competerende.

Maer vermits dit niet en vermogt te geschieden sonder toestemminge van syne Hoogweird., soo heeft Daniël van Riest op den 24 july 1665 aen de HH. Vicarissen gebeden by requeste tot het moogen vercoopen de drie stukken lants, zynde twee van de dry boomgaerden, sonder huysaege;
 het eene gelegen nevens nu de pastorye, wesende eenen hof toebehoorende de weese Caigny, uit hooft van Joanna Hoorebeke, wiens voorouders daer nevens hadden gewoont, te weten Carel Hoorebeke, baillieu; het tweede liggende dieper in de Kerkstraete; het derde de helft van eene meersch, liggende oost Wenemaers hospitael (er staat: Weermaels hospitael !), west het Metaelestraetjen, noord Seger Tollenaere met syn helft.

Waarschoot-Beke in 1912
Te Waarschoot-Beke in 1912.
Prentkaart uit de verzameling van R. Dauw, Gent.

De vertoonders van de requeste waeren de notabele Joos de Pauw, Jan de Reu, Joos de Vlieger d'oude, - Joos de Vliegere doende deese beede voor den heer pastor.  Dus wierd het huys de presbyteragie, waerin de pastorye was geldende 700 guldens, soo veel er quaem van de vercogte goederen, en de prochie 1000 guldens (ter ontlastinge van de thiendeheffers); ende vermits het geseyde huys hebbende dry plaetsen, eene kamer, eene voutkamer en keuken met eenen hof en dat noch waterput, noch behoorelyke vensters er(aen) waeren, bad de h. pastor de voornoemde HH. Vicarissen te mogen ligten 200 guldens, om het te stellen in eenen behoorelyken staet (het geene hem werd toegestaen), het doende herstellen ten gestelden tyde.  De wooning, zynde het oud gildenhuys, bewoond door den pastor, wierd voortaen geschikt voor den h. onderpastor.

(Johannes Oppermarck, deken, is overleden (in) 1664).

Den hr van Riest heeft na 19 jaeren Waerschoot te hebben bedient, hetselve verlaeten en wierd pastor te Sleydinge (in) 1678, alwaer hy (in) 1715 - na 56 jaeren pastoreelen last te hebben gedraegen - is overleden.

(Nota: Vicarissen: Jacobus Hoose, Proost; Jan Bapte Le monnier, tresorier;
 Hobert van der Meulen, archidiaken).

16. ANTONIUS DE DOBBELE, gebortig van Ghend, (werd in) juny 1678 pastor te Waerschoot.  (Waren toen:) Greffier: Joannes de Smet; baillieu: Carel Hoorebeke; borgemeester: Pieter Steyaert.

Deesen pastor heeft onse prochie bedient tot 1681.  Hy word bevonden op de doop- en andere registers.  Eerstmael als priester sonder eenige quaeliteyd, dan onderteekent hy sig van den jaere 1670-1671 als onderpastor van Somergem, gelyk aldaer te sien is.

Te dien tyde was Baertholomeus Swers pastor tot Merendree, tot 1693.

17. CAROLUS DE LA MARS (werd op) 15 febr. 1682 pastor van Waerschoot, onder syne hoogweirdigheyd Albertus, graeve van Hornes, biscop van Ghend.

Nadat deesen pastor twee jaeren hier had de prochie bedient, heeft het ongeluk gehad van door 't fransche leger, - hetgeen op den 23 decembre 1683 sloeg eene brugge over den Brugschen vaert, rukkende al brandende in Somergem en ten selven daege in Waerschoot, - te sien afbranden het grootste deel van syn prochie, alsook syn pastoreel huys plunderende.

De franschen (stalen) de goederen onser inwoonders en sonder onderscheyd van persoonen deselve met mishandelingen naekt wegzendende of op de vlugt dryvende, gelyk het blykt uyt een gedenkschrift agtergelaeten door den voornoemden pastor.  Waerin hy segt dat er ontrent de kerke geen één huys aen de woede der fransche(n) is overgebleven, nog aen de vlammen ontspaert, dan alleen één januyverhuys (= jeneverhuis) waerin de soldaeten met drank werden gepaeyt.  Vandaer voortsettende hunnen togt na(er) den Oostmoer, tot onder het Sas van Ghend, weerkeerende langs St. Laureyns, Sissele, Eecloo, trekkende van daer na(er) Lovendegem, alles alomme verbrandende daer sy door trokken.

Onsen pastor, op een half kwartuur van de kerke geen wooning vindende, bad op den 27 april 1684 aen de wethouderen van Waerschoot - zynde Lieven Dobbelaere, borgemeester, Christoffel de Backer, Joos Rogiers, Jan de Backer, schepenen - van te willen voorsien in syne afgebrande pastorye en ten minste van te willen weiren eene rente van 10 ponden grooten, waermede de (vernielde) pastorye nog was belast.  Dewelke moest zyn gequeten, eer hy begeirde éénen steen te roeren tot het (h)erbouwen van het huys.

Den staet der prochiaenen was soo smertelyk, mits oorlog, dieren tyd, siektens, brandschattingen, brandstigtingen de lieden hadden uytgeput.  Boven dit volgde eenen geweldigen winter, die de Schelde van Antwerpen langen tyd bevrosen hield en daerop (men) eene merkt verbeeldde.

Denselven Carolus de la Mars heeft op het versouk der voornoemde wethouderen en notabele(n) - zynde Jacques Dobbelaere, oud borgemeester, Pieter de Vos, Lieven de Geldere, Jan de Saegere, Stoffel de Reu, Christoffel Wittenvrongel, Joos de Reu, Pieter Pieters, Arend de Reu, Gillis Beyaert, Pieter Willems, Andries de Pau, Joris de Pau, Jan de Reu, Vincent van de Veire, Daniël van Holderbeke, Jan Willems, Mathys van Nevele, Pieter Pauwels, Joos de Pau fs Adriaen, Mathys van Wassenhove en Jan de Pau fs Gillis, alle gegoede insetenen deser prochie, - heeft, seg ik, gestelt eene requeste om de kermis die vast was aen Onser Lieve Vrouw Geboorte, zynde eenen roerenden feestdag, te willen vast (h)egten aen den sondag volgende den feestdag en, soo het geviele dat den feestdag 8e 7bre (= sept.) waere eenen sondag, deselve kermis te vieren den 15 7bre.

De Lieve en de molen te Beke
Zicht op de Lieve en de molen te Beke.
Prentkaart uit de verzameling van R. Dauw, Gent.

Welke requeste op het advies van dhr. landdeken Franciscus de Keysere (zie nota), pastor van Somergem, door Albertus, grave van Hornes, biscop van Ghend, is toegestaen op den 25 augusti 1685.  Binnen hetselve jaer heeft Carolus de la Mars geëyndigt syne pastoreele bediening.

Men heeft geduerende dese eeuwe niet gevonden eenen anderen pastor als Cornelis de Wit, die hier te Waerschoot syn daegen heeft geëyndigt.

Joannes Goethals, Jacobus de Coninck, Gerardus Wellens, Simon De Moor, Livinus Neerynck, Joannes Genyn, Daniël van Riest, Adriaenus de Dobbele en nu Carolus de la Mars syn alle van Waerschoot vertrokken, mits er noch act der doode noch jaergetyde word gemerkt, noch op de registers, noch fundatiën.  Dus syn er negen op den tyd van 58 jaeren die Waarschoot verlaeten hebben.  Mits Cornelis De Wit na 18 jaeren is gestorven en maer van 1609 (af) moet worden begonst en met 1685 geëyndigt.

Nota: Franciscus De Keyser had pastor geweest tot Deynse en deken van hetselve district 167...  Was opvolger van Gaspar Wandele te Somergem.  Synen sark ligt onder den communiebank.  Hy is landdeken geworden van het district Evergem.  Hy had ook te vooren onderpastor tot Somergem geweest in 1668.

Georgius Regelbrugge naer 5 jaeren onderpastor tot Merendree (te zijn geweest), wierd aldaer pastor (in) 1693 en heeft 56 jaeren aldaer pastor geweest.  (In 1750 kwam zijn opvolger, Jacob van Coppenolle, daar aan).

(wordt voortgezet)

Separator

Merkwaardigheden over Waarschoot
1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9 - 10 - 11 - 12 - 12 - 13 - 14 - 15 - 16 - 17

Naar de top van deze blz.

Inhoudstafels
1968 - 1969 - 1970 - 1971 - 1972 - 1973 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977
1978 - 1979 - 1980 - 1981 - 1982 - 1983 - 1984 - 1985 - 1986

Welkomblz van tijdschrift "Ons Meetjesland"
Doorzoek «Ons Meetjesland»!

MijnPlatteland homepage
MijnPlatteLand.com

Meest recente bijwerking :  21-04-2021
Copyright Notice (c) 2024